Pojawiły się już pierwsze przedszkolne jelitówki, zakażenia wirusem COVID 19 oraz tzw. zwykłe przeziębienia. Co zatem wpływa na naszą odporność? Na co warto zwrócić uwagę? Wiele z tych aspektów jest powszechnie znanych, ale niestety wciąż bagatelizowanych i niedocenianych. Zacznijmy zatem od Dekalogu, czyli 10 sprawdzonych sposobów na budowanie odporności u dzieci.
- Utrzymywać temperaturę w mieszkaniu w zimie poniżej 20 °C.
- Nie przegrzewać dzieci.
- Wychodzić na spacer niezależnie od pogody (nawet gdy jest zimno i pada deszcz) – oczywiście jeśli nie ma przekroczonych alarmów smogowych.
- Od najmłodszych lat hartować dzieci.
- Dbać o obecność w diecie świeżych owoców i warzyw.
- Dbać o różnorodną, pełnowartościową dietę.
- Zapewnić dziecku regularną aktywność fizyczną.
- Dbać o sen dziecka (odpowiednia ilość godzin, w chłodnym, przewietrzonym pomieszczeniu).
- Suplementować kwasy Omega 3, witaminę D3, olej z wątroby rekina.
- Podawać Colostrum.
Omówmy zatem pokrótce przedstawione wcześniej zagadnienia. Wielu rodziców ma tendencję do przegrzewania swoich dzieci. Dzieci są zbyt grubo ubierane, w mieszkaniach panuje zbyt wysoka temperatura. Unikamy spacerów, gdy pada deszcz. A powinniśmy postępować dokładnie odwrotnie.
Dzieci przyzwyczajone do nagłych zmian temperatury, wiatru, deszczu i chłodu są dużo bardziej odporne i rzadziej chorują. Badania naukowe potwierdzają, że regularna aktywność fizyczna poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego.
Widać to wyraźnie na przykładzie dzieci uprawiających sport. Mali zawodnicy, trenujący piłkę nożną, mają zazwyczaj w sezonie jesienno-zimowym treningi pod gołym niebem, często w czasie deszczu i wiatru lub na mokrej murawie. I okazuje się, że w zasadzie wcale nie chorują, w porównaniu z rówieśnikami, którzy większość czasu spędzają w ciepłych mieszkaniach przed komputerem.
Drugim, bardzo ważnym aspektem jest dieta. W ostatnim czasie powstało wiele prac naukowych oceniających wpływ diety na funkcjonowanie układu odpornościowego. Wykazano bardzo ścisłą zależność między spożywaniem określonych makro- i mikroskładników w diecie, a składem mikrobiomu jelitowego oraz komórkami układu immunologicznego.
I tu, powoli wkraczamy w temat, że odporność bierze się z jelit.
Prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego ma wpływ na odporność poprzez szereg czynników, takich jak:
- zdolność do trawienia i wchłaniania składników odżywczych dostarczanych z pożywieniem,
- skład mikrobiomu jelitowego,
- stymulacja komórek układu immunologicznego obecnego w jelitach.
Zacznijmy zatem od początku. Każdy z nas zdaje sobie sprawę z tego, że rolą przewodu pokarmowego jest zapewnienie prawidłowego odżywienia każdej komórce naszego ciała.
Jest nawet takie powiedzenie: „Jesteś tym, co jesz”.
Jakie składniki pokarmowe mają zatem udowodnione korzystne działanie na odporność?
Najnowsze badania pokazują, że korzystny i stymulujący wpływ na odporność u dzieci ma dostarczenie z pożywieniem:
- białka, w tym aminokwasów argininy i glutaminy,
- bioaktywnych peptydów,
- niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, a zwłaszcza kwasu dokozaheksaenowego, czyli tzw DHA (docosahexaenoic acid),
- prebiotyków,
- cynku,
- żelaza,
- miedzi,
- selenu,
- witaminy D3,
- witaminy A,
- witaminy E,
- witaminy z grupy B,
- witamina C
Eksperci postulują także, że poradnictwo dietetyczne, promujące zdrowe odżywianie i uwzględnianie w codziennym jadłospisie składników mających działanie immunomodulujące, powinno rozpocząć się od pierwszych lat życia dziecka [1].
Co jest niezbędne, aby te składniki odżywcze były prawidłowo trawione i wchłanianie w jelitach? Czynnikiem kluczowym są prawidłowej budowy kosmki jelitowe pokryte odpowiednio szczelnym nabłonkiem, w którym wytwarzane są enzymy jelitowe.
Trawienie pokarmów w jelitach zależne jest ponadto od prawidłowej ilości enzymów trawiennych wytwarzanych w żołądku, wątrobie i trzustce. Dodatkowo skład mikrobiomu jelitowego wpływa w sposób istotny na stan śluzówki jelit oraz trawienie i wchłanianie pokarmów.
Jeśli bowiem nawet będziemy spożywać idealnie skomponowane posiłki, zawierające wszystkie istotne makro i mikroelementy, a nasz przewód pokarmowy nie będzie w stanie ich strawić i wchłonąć, to i tak będziemy mieć niedobory pokarmowe.
Jak zatem dbać o zdrowie jelit?
Na zdrowie jelit wpływa wiele czynników, najważniejsze z nich to:
- skład mikrobiomu jelitowego,
- dieta,
- stres,
- aktywność fizyczna.
W ostatnich latach powstało bardzo wiele prac dotyczących mikrobiomu jelitowego. Dużo już wiemy, ale dużo jeszcze jest niewiadomych. Wiemy z pewnością, że skład mikrobiomu jelitowego jest bezpośrednio zależny od składu naszej diety. Żywność wysoko przetworzona ma niekorzystny wpływ na tzw. „dobre”, czyli ochronne bakterie zamieszkujące nasz przewód pokarmowy.
Z kolei produkty spożywcze zawierające błonnik pokarmowy, a zwłaszcza świeże warzywa, pełnoziarniste zboża, nasiona i pestki wspierają prawidłowy mikrobiom jelitowy.
W przypadku małych dzieci i niemowląt na rodzaj i ilość bakterii obecnych w jelitach najważniejszy wpływ ma:
- mikrobiom mamy,
- rodzaj porodu (siłami natury/cięcie cesarskie),
- karmienie piersią,
- podaż antybiotyków,
- dieta.
Coraz częściej podkreśla się znaczenie mikrobiomu mamy oraz stanu zdrowia przewodu pokarmowego mamy przed zajściem w ciążę oraz w trakcie trwania ciąży i po porodzie. Badania naukowe pokazują, że skład mikrobiomu jelitowego kobiety ma większy wpływ na skład mirkobiomu u dziecka niż bakterie obecne w mleku matki. Naukowcy wykazali, że dzieci urodzone siłami natury i karmione w sposób mieszany mają najbardziej zbliżony profil bakterii zamieszkujących jelita do swoich matek [2].
W ostatnim czasie pojawiło się także bardzo dużo doniesień naukowych dotyczących korzystnego wpływu oligosacharydów zawartych w mleku mamy na mikrobiom jelitowy dziecka.
Oligosacharydy to rodzaj krótkich węglowodanów, czyli cukrów, które mają działanie prebiotyczne. Te zawarte w mleku kobiecym nie są trawione i wchłaniane w jelicie niemowlaka tylko stanowią pożywkę dla bakterii wchodzących w skład mikrobiomu, a zwłaszcza dla bakterii z rodzaju Bifidobacteriae.
Oligosacharydy są również obecne w colostrum bydlęcym. Ich zawartość jest najwyższa w siarze pobieranej w ciągu pierwszych godzin po narodzinach cielaka. Oligosacharydy pochodzące z siary bydlęcej odgrywają również działanie prebiotyczne, podobnie jak oligosacharydy pochodzące z mleka kobiecego.
Badania naukowe potwierdzają, że podaż siary bydlęcej korzystnie wpływa na namnażanie się bakterii z rodzaju Bifidobacter [3].
Oligosacharydy zawarte w mleku kobiecym mają synergistyczne działanie z oligosacharydami obecnymi w siarze bydlęcej. Wykazano, że co najmniej 10 oligosacharydów jest identycznych w mleku matki, jak i w mleku krowim, a ponadto oligosacharydy pochodzące z colostrum bydlęcego mają korzystne działanie na mikrobiom jelitowy u człowieka. Oligosacharydy wykazują również działanie bakteriobójcze w stosunku do patogennych bakterii obecnych w jelitach, np. z rodzaju Clostridium [4].
Oligosacharydy hamują także przyczepianie się patogenów, zarówno bakterii, jak i wirusów do nabłonka jelitowego, co zapobiega infekcjom przewodu pokarmowego. Oprócz działania prebiotycznego, antyadhezyjnego, wirusobójczego oraz bakteriobójczego korzystnie wpływają na komórki nabłonka jelitowego oraz na układ odpornościowy obecny w jelitach czyli tzw. GALT (Tkanka limfatyczna związana z jelitami (ang. gut-associated lymphoid tissue, GALT)) [4].
Siara bydlęca oprócz oligosacharydów zawiera wiele substancji mających bezpośrednie działanie bakteriobójcze, takich jak laktoferyna, lizozym, laktoperoksydaza. Ponadto stymuluje regenerację nabłonka jelitowego i uszczelnia połączenia między komórkami nabłonka, korzystnie wpływając na odporność nie tylko w stosunku do zakażeń układu pokarmowego, ale także w stosunku do zakażeń dróg oddechowych.
Okazuje się, że tkanka limfatyczna związana z jelitami (ang. gut-associated lymphoid tissue, GALT) odgrywa kluczową rolę w nabywaniu odporności organizmu.
Liczne badania naukowe potwierdzają, że podawanie colostrum bydlęcego istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia zarówno klasycznych jelitówek, jak i chorób gardła, krtani, uszu, oskrzeli i płuc. Osoby, które regularnie przyjmują Colostrum rzadziej chorują, a jak już nawet zachorują, to chorują dużo lżej i zdecydowanie szybciej zdrowieją [5, 6, 7].
Badanie obejmujące 605 dzieci w wieku między 1 a 8 lat, wykazało, że po 12 tygodniach podawania Colostrum liczba infekcji górnych dróg oddechowych zmniejszyła się o 91%, a liczba zakażeń przewodu pokarmowego o 87%. Istotnie zmniejszyła się także liczba hospitalizacji związanych z zakażeniami dróg oddechowych lub biegunką [6].
Colostrum jest naturalnym preparatem stworzonym przez naturę, tak, aby jak najlepiej wzmocnić przewód pokarmowy i odporność nowo narodzonego ssaka. Siara bydlęca zawiera składniki bardzo podobne do tych wchodzących w skład mleka kobiecego. Badania naukowe potwierdzają skuteczność Colostrum we wzmacnianiu bariery jelitowej, poprawie mikrobiomu jelit oraz wspieraniu odporności przeciwko zakażeniom zarówno przewodu pokarmowego jak i dróg oddechowych u ludzi [7].
Piśmiennictwo:
1. Verduci E, Köglmeier J. Immunomodulation in Children: The Role of the Diet. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2021; 73:293-298.
2. Li M, Xue Y, Lu H, Bai J, Cui L, Ning Y, Yuan Q, Jia X, Wang S. Relationship between infant gastrointestinal microorganisms and maternal microbiome within 6 months of delivery. Microbiol Spectr. 2024: e0360823.
3. Bunyatratchata A, Weinborn V, Barile D. Bioactive oligosaccharides in colostrum and other liquid feeds for calf's early life nutrition: A qualitative and quantitative investigation, International Dairy Journal. 2021; 121: 105100.
4. Wang M, Monaco MH, Hauser J, Yan J, Dilger RN, Donovan SM. Bovine Milk Oligosaccharides and Human Milk Oligosaccharides Modulate the Gut Microbiota Composition and Volatile Fatty Acid Concentrations in a Preclinical Neonatal Model. Microorganisms. 2021; 9: 884.
5. Hałasa M, Skonieczna-Żydecka K, Machaliński B, Bühner L, Baśkiewicz-Hałasa M. Six Weeks of Supplementation with Bovine Colostrum Effectively Reduces URTIs Symptoms Frequency and Gravity for Up to 20 Weeks in Pre-School Children. Nutrients. 2023; 15: 3626.
6. Patel K, Rana R. Pedimune in recurrent respiratory infection and diarrhoea--the Indian experience--the pride study. Indian J Pediatr. 2006 Jul;73(7):585-91. doi: 10.1007/BF02759923. PMID: 16877852.
7. Duan H, Sun Q, Chen C, Wang R, Yan W. A Review: The Effect of Bovine Colostrum on Immunity in People of All Ages. Nutrients. 2024;16: 2007.
