Sw@da x Niczos – „Lusterka”. Burza w sieci
W tym roku preselekcje do Eurowizji odbędą się w formie koncertu na żywo w TVP 14 lutego. Zmierzy się tam dziesięcioro kandydatów, których wyłoniło jury. O tym, kto będzie reprezentował Polskę w Bazylei, zadecydują wyłącznie głosy widzów. Część utworów została już opublikowana. Są to np. „Hold the Light” Dominika Dudka, „Gaja” Justyny Steczkowskiej czy „Pray” Kuby Szmajkowskiego.
Spore emocje wywołała propozycja pt. „Lusterka” autorstwa duetu Sw@da x Niczos (pod tymi pseudonimami kryją się kolejno: Wiktor Szczygieł i Nika Jurczuk). Duża część słuchaczy chwali kompozycję, która łączy folkowe brzmienia z elektroniką. W mediach społecznościowych trwa jednak burza wokół języka utworu. Pojawiły się głosy, że wybrzmiewa tam ukraiński, białoruski lub rosyjski. Autorka tekstu, Niczos, wielokrotnie podkreślała, że słowa piosenki zaczerpnęła z gwar używanych na Podlasiu. Jak jest naprawdę?
„Nie ma czegoś takiego, jak język podlaski”
O opinię na temat tekstu „Lusterek” poprosiliśmy dr hab. Monikę Kresę z Instytutu Języka Polskiego Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspertka w rozmowie z RMF FM na samym początku wskazała, że w rzeczywistości nie ma czegoś takiego, jak „język podlaski”. W „Lusterkach” mówimy przede wszystkim o reprezentacji gwar powstałych na podłożu wschodniosłowiańskim. A takimi właśnie posługują się tylko niektórzy mieszkańcy Podlasia. Nie można tego jednak nazwać językiem, ponieważ – zdaniem ekspertki:
- Nie ma czegoś takiego jak język podlaski. Dziennikarze i sami autorzy opowiadając o tym tekście, używają właśnie albo terminu język podlaski, albo język regionalny, albo mikrojęzyk czy też mikrojęzyk podlaski. I tutaj dochodzi do bardzo niebezpiecznego, moim zdaniem, rozszerzenia tego terminu język, ponieważ język i język regionalny to są terminy ściśle zarezerwowane dla konkretnych zjawisk. W odniesieniu do terytorium Polski status języka regionalnego ma tylko jeden język. Jest to język kaszubski - mówi w rozmowie z RMF FM dr hab. Monika Kresa z Instytutu Języka Polskiego Wydziału Polonistyki UW.
Dr hab. Monika Kresa sugeruje, że w „Lusterkach” można usłyszeć wynik mieszanki kilku różnych gwar o podłożu wschodniosłowiańskim. Ekspertka podkreśla, że Podlasie to region, w którym pięknie przenika się wiele kultur. „Lusterka” w pewnym sensie to pokazują, to znaczy pokazują jeden (ale nie jedyny) przejaw tej wielokulturowości i wielojęzyczności. Tym bardziej przykry jest fakt, że utwór stał się przedmiotem sporu w sieci:
Mam wrażenie, że cała ta sprawa, cała ta historia startu w preselekcjach do Eurowizji, poszła w zupełnie inną stronę, niż zamierzali artyści. Twórcy „Lusterek” podkreślają, że chodziło im o pokazanie folkloru podlaskiego, bogactwa Podlasia oraz tego, że na terytorium Polski mówi się różnymi odmianami języka. A my zamiast na tej różnorodności, na tym pięknie, zaczynamy skupiać się na tym, czy to polskie, czy to białoruskie, czy to dobre, czy to złe.
Na czym polega różnica?
Dr hab. Monika Kresa zwraca uwagę, jak ważne jest nazewnictwo. Na Podlasiu istnieje wiele gwar. Są to gwary o różnych podstawach: polskojęzycznej, ukraińskojęzycznej czy białoruskojęzycznej Mówienie o języku podlaskim to uderzenie w tę różnorodność:
Mówienie o języku podlaskim, języku Podlasia czy nawet jednej gwarze podlaskiej to robienie krzywdy tej różnorodności językowej Podlasia, a przede wszystkim robienie krzywdy jego mieszkańcom, którzy nie posługują się gwarami utrwalonymi w „Lusterkach”. W tym tekście pojawiają się gwary podlaskie, powstałe na podłożu wschodniosłowiańskim, czyli tylko jedne z wielu rodzajów gwar Podlasia.
Rozróżnienie tych nazw jest ważne. Sprowadzanie wszystkich gwar do terminu język to błąd merytoryczny, który zaciera różnorodność kulturową i językową Podlasia.
