Polacy z pieczołowitością podchodzą do wszelkich tradycji i zwyczajów wigilijnych i bożonarodzeniowych. Pielęgnowane od pokoleń wydają się częścią nieodłączną świąt Bożego Narodzenia. O ile niektóre z nich doskonale rozumiemy, o tyle niektóre, szczególnie te mniej znane, nie zawsze są tak jasne. Jakie zwyczaje towarzyszą Polakom podczas Świąt i co one oznaczają?
Opłatek
Jednym z najbardziej znanych tradycji bożonarodzeniowych jest łamanie się opłatkiem. Zwyczaj ten znany jest nie tylko w Polsce, ale również w wielu innych krajach. Pierwsze wzmianki o dzieleniu się opłatkiem na polskich ziemiach pochodzą z końca XVIII wieku, choć sam zwyczaj korzeniami sięga do samych początków chrześcijaństwa. Wówczas rolę tę pełnił chleb będący symbolem komunii duchowej wspólnoty chrześcijańskiej. Opłatek w obecnej formie pojawił się znacznie później. W dawnych czasach opłatkiem dzielono się również ze zwierzętami. W tym celu wypiekano je w różnych kolorach. Taki gest wobec zwierząt miał im zapewnić „dobre chowanie” i chronić od wszelkich chorób.
Obecnie łamanie się opłatkiem jest głównym i rozpoczynającym punktem wieczerzy wigilijnej. Po przeczytaniu fragmentu Pisma Świętego zebrani sięgają po opłatek, którym zaczynają się dzielić, składając sobie życzenia. Gest ten symbolizuje przede wszystkim wzajemne poświęcenie się jednych dla drugich i chęć dzielenia się z bliskimi efektami swojej codziennej pracy. Jednocześnie łamanie się opłatkiem ma zbliżać i łączyć ludzi. To właśnie w tych chwilach wiele osób dobrze sobie życzy, przeprasza i wybacza. Dziś zwyczaj ten jest jednym z najważniejszych podczas Bożego Narodzenia.
Dodatkowe nakrycie
Wśród wigilijnych zwyczajów warto wspomnieć ten związany z przygotowywaniem dodatkowego nakrycia na stole. Zgodnie z tradycją miejsce to ma być przeznaczone dla zagubionego wędrowca lub niespodziewanego gościa. W wielu domach jest ono również miejscem przeznaczonym dla naszych bliskich, których nie ma już z nami.
Pierwsza gwiazdka
Wieczerza wigilijna nie mogłaby się rozpocząć bez pierwszej gwiazdki na niebie. Tradycja ta jest wyraźnym odniesieniem do Gwiazdy Betlejemskiej, oznaczającej narodziny Jezusa. To właśnie ona miała prowadzić Trzech Królów do stajenki, w której narodziło się Dzieciątko. Obecnie najczęściej pierwszą gwiazdkę wypatrują dzieci, zapowiadające w ten sposób możliwość rozpoczęcia kolacji wigilijnej.
Sianko pod obrusem
W wielu domach kultywuje się zwyczaj wkładania pod obrus sianka. Według wiary chrześcijańskiej ma ono oznaczać przyjście na świat Dzieciątka Jezus. Dzięki temu gestowi domostwo miało mieć zapewniony dobrobyt. Jeszcze w dawnych czasach wierzono, że sianko przywiązane do drzew owocowych do podawane zwierzętom zapewni dostatek i urodzaj. Jednocześnie sianko jest symbolem prostoty i skromności – w końcu Jezus Chrystus urodził się w ubogiej stajni.
Co ciekawe, sam zwyczaj wkładania sianka pod obrus nie jest oryginalnie zwyczajem chrześcijańskim, a pogańskim. W dawnych czasach w ten sposób oddawano cześć bałtyjskiemu i słowiańskiemu bogi Ziemiennikowi, który był patronem stepów, nieużytków rolnych, wysp czy miejscom, gdzie oddawano bogom kult. Siano składane przez pogan miało im zapewnić dostatek i powodzenie.
Z siankiem związany jest również kultywowany głównie na Warmii i Mazurach zwyczaj wyciągania słomek spod obrusa. Ten mający pogańskie korzenie zwyczaj ma wieszczyć życie, jakie będzie wiódł każdy z biesiadników. Prosta słomka oznacza bowiem proste i pozbawione niebezpieczeństw życie, a przekrzywiona, czy połamane – życie kręte i trudne.
Choinka
Podczas świąt Bożego Narodzenia nie może zabraknąć choinki – iglastego drzewa, które przystrajane jest różnego rodzaju dekoracjami. Choinka ma być symbolem „drzewa życia” przypominającym o nauce o upadku i odkupieniu rodzaju ludzkiego. Bóg ma w ten sposób przywracać człowiekowi drogę do drzewa życia, którą utracił, czyli dar nieśmiertelności.
Świeca wigilijna
Zwyczaj stawiania na świątecznym stole świecy pochodzi z Holandii. Światło, które daje świeca, ma być znakiem zaproszenia do rodziny Marii i Józefa, aby Jezus narodził się w każdym domu. Kiedyś tradycja ta wyglądała nieco inaczej, bowiem światło wystawiane było przed wejściem do każdego domu. Miało ono wówczas oświecać drogę i zapraszać do środka.
